मैडिटेशन किवा ध्यान काय आहे , कसे करतात , लाभ, नुकसान, म्यूजिक, सोंग्स, वीडियो (Meditation, Meaning, How to do, Kaise Kare, Benefit, Music, Quotes, Effects, Tips in marathi)
एक सामान्य व्यक्ती जिला मेडिटेशन किंवा योगाची अधिक माहिती नाही, ते मेडिटेशन म्हणजे प्रार्थना समजतात. परंतु वास्तवत असे नाही. मेडिटेशन प्रार्थनेहून वेगळी अशी गोष्ट आहे त्यामुळे आत्मिक शांती मिळते. मेडिटेशनचा मुख्य उद्देश्य माणसाला जागरुक ठेवणे आहे, त्यामुळे प्रतिवर्षी 15 मे रोजी को विश्व मेडिटेशन दिन म्हणून साजरा केला जातो. आपण आपल्या दिनचर्येत जे काही कराल ते पूर्णरुपाने जागृत राहुन केले पाहिजे आणि उत्तमपणे केले पाहिजे. हाच मेडिटेशनचा प्रमुख उद्देश्य आहे. चला, आपल्याला या लेखात मेडिटेशन काय आहे? त्याचे फायदे आणि नुकसान,मेडिटेशन कसे करतात ही माहिती देत आहोत.
Table of Contents
मेडिटेशन काय आहे? (Meditation Meaning)
मेडिटेशन असा मार्ग आहे,ज्याद्वारे आपण आपल्या तणावपूर्ण जीवनातुन बाहेर पडू शकतो. आणि आपल्या जीवनशैलीला अधिक उत्तम करु शकतो. कारण आजकालच्या काळात लोक सर्वात जास्त मानसिक रोगांचा सामना करत आहे. त्यांची दिनचर्या अस्त व्यस्त होत आहे.याचा सर्वात अधिक उपयोग किंवा माहिती योगाशी संबंधित लोकांना असते.कारण ते त्याला दिनचर्येत सहभागी करायला विसरत नाही. म्हणून ध्यान मुद्रेत राहुन श्वास ऐकणे अथवा पक्ष्याची ध्वनी स्पष्ट ऐकू शकणे हेच मेडिटेशन आहे. परंतु आपल्याला ध्यानस्थितीत अन्य कोणत्याही गोष्टीचा अनुभव होत नाही तर आपण योग्य मैडिटेशनस्थितीत आहात.जर आपल्यालाही वाटते की हे आपल्या दिनचर्येत असावे तर हे टिप्स नक्की वाचा.
मैडिटेशनचा उद्देश्य
वास्तविक मेडिटेशनचा उद्देश्य काही लाभ प्राप्त करणे असू नये.तरीही याच्या मदतीने उद्देश्यावर ध्यान केंद्रीत करुन लक्ष्यप्राप्ती करु शकतो. तसे पाहिले तर मेडिटेशनचा मुख्य उद्देश्य माणसाच्या मनात करुणा,प्रेम,धैर्य, उदारता,क्षमा आदी गुण टिकवून ठेवणे आहे. मेडीटेशनचा मुख्य उपयोग आदीकाळापासुन ध्यानाच्या रूपाने चालत आला आहे. मेडिटेशन हे एक तंत्र नाही तर योग्य जीवन जगण्याचा मार्ग आहे . मेडिटेशनकरण्याची योग्य पध्दत म्हणजे आपल्या विचार करण्याच्या शक्तीला सिमीत वेळेसाठी विराम लावणे आहे. मेडिटेशनच्या वेळेला माणुस प्रत्येक विचारांपासून मुक्त होतो. आणि त्याचे ध्यान एक आणि एकावर केंद्रीत होते.
मैडिटेशनचे प्रकार (Types)
मेडिटेशन अनेक प्रकारचे असतात. ज्यांचा दिनचर्येत समावेश करुन आपल्याला खूप लाभ होईल.
माइंडफुलनेस मैडिटेशन
माइंडफुलनेस मेडिटेशन व्यक्तिला वर्तमानात जागरूक आणि प्रत्येक ठिकाणी उपस्थित राहण्यात मदत करते. याच्या अभ्यासने व्यक्ति अापल्या विचारांना सचेत आणि सतर्क बनवू शकते, राहीला याचा अभ्यास तर या दरम्यान आपण आपल्या आसपास होणार्या घटनांवर ध्यान केंद्रीत करतो,ज्यामुळे आपले मन आणि मेंदू एका जागी शांत होतो.याच्या अभ्यासासाठी विशिष्ट जागा अथवा वेळेची मर्यादा नाही आपण कुठेही करु शकतो.
कुंडलिनी ध्यान
कुंडलिनी योग अशा ध्यानाचा आधार आहे ज्याद्वारे आपण शारिरीक रुपाने सक्रिय होत असता. यात मंत्राचे उच्चारण,दीर्घ श्वसन आणि काही हालचालीही असतात.यासाठी सामान्यत: लोक क्लास घेतात,ज्यामुळे मंत्र आणि हालचालीचा अभ्यास व्हावा आणि अभ्यासात काही त्रुटी राहू नये. तथापि मंत्र आणि हालचाली शिकल्यानंतर आपण हे घरीही सहजपणे करु शकतो.
ज़ेन मेडिटेशन
ज़ेन मेडिटेशनला बौद्ध परंपरेचे अंग मानले जाते. याचा अभ्यास आपण गुरुकुल अथवा प्रोफेशनल प्रशिक्षकांकडून योग्यप्रकारे शिकू शकता. यात काही सोप्या ज्या पायर्या असतात तर काही विशेष,त्या केल्याने आपला मेंदू शांत होतो. आपली विचार करण्याची क्षमता वाढते. शरिर आणि मन निवांत अवस्थेत जाते.
मंत्र मेडिटेशन
मंत्र हा संस्कृत शब्द आहे . दोन शब्दांनी मिळुन बनलेला आहे. मन याचा अर्थ आहे “मस्तिष्क” किंवा “विचार” करणे आणि त्राइ याचा अर्थ आहे “रक्षण” करणे किंवा ” मुक्त करणे”.याच्या अभ्यासाने आपल्या आसपास निर्माण होणारी नकारात्मक आपण दूर ठेवू शकतो. त्यामुळे आपले मन शांत आणि रिलॅक्स होईल.
मेडिटेशन कसे सुरु करावे?
जर आपल्याला मेडिटेशन हे जीवनाचे अंग बनवायचे असेल तर सर्वात आधी आपल्याला जीवनातील सर्व तणाव दूर करावे लागतील.कारण तणाव राहिला तर आपण ध्यान एकाग्र करु शकणार नाही. सुरुवातीला मेडिटेशन करतांना काही लोकांना कठीण वाटते. पण घाबरण्याचे कारण नाही जसे जसे आपण शिकत राहू तसे सहजपणे मेडिटेशन करु शकतो. फक्त आपल्याला याची पध्दती आणि वेळ जाणून घ्यायची आहे. जेणेकरुन त्याचा आपल्या दिनचर्येत समावेश करता येईल.
मेडिटेशन किंवा ध्यान कसे करतात? (Meditation Tips)
जर मेडिटेशन योग्य पध्दतीने केले तर आपल्याला खूप फायदा होईल. त्यामुळे आपल्याला शारीरिक,मानसिक शांती आणि आरोग्य प्राप्त होईल.परंतु यासाठी मेडिटेशन योग्य पध्दतीने करणे गरजेचे आहे. आपण हे योग्य पध्दतीने करावे यासाठी काही पध्दती करत आहोत.ज्या आपल्याला सहायक होतील.
सर्वात प्रथम जागेची निवड करावी.
आपल्या इच्छेनुसार जिथे आपल्याला आत्मिक शांती मिळते अशा कोणत्याही जागी आपण मेडिटेशन करु शकता. भींतीवर जास्त फिका जिस्त अथवा जास्त गडद रंग नसावा. ती जागा जास्त थंड ( AC) अथवा जास्त गरम नसावी. जिथे आपण मेडिटेशन करतो तिथे गोंगाट अथवा अन्य व्यवधाने नसावी.
विशेष – जर आपण एका जागी मेडीटेशन करु शकत नसाल तर आपल्या इच्छेनुसार जागा बदलू शकता.
आपल्या मेडिटेशन करण्याच्या स्थितीची निवड (posture)
आपण आपल्या सुविधेनुसार कोणत्याही स्थितीची निवड करु शकता. कोणत्याही स्थितीत बसून,आडवे पडून अथवा उभे राहूनही मेडिटेशन केले जाऊ शकते. पण या स्थितीचे वेगवेगळे फायदे आणि नुकसान आहेत. आपण आपल्या इच्छेनुसार कोणत्याही स्थितीत मेडीटेशन करु शकता.परंतु आपल्यासाठी हे योग्य राहील की एकाच स्थितीत मेडिटेशन करता स्थिती बदलत रहावी.
उभे राहून मेडिटेशन करणे (Standing posture) :-
बर्याच लोकांचे म्हणणे असते की आपण उभे राहून मेडिटेशन करु शकत नाही.परंतु असे काही नाही. जे लोक मांडी घालु शकत नाही अथवा जास्त वेळ आडवे पडू शकत नाही किंवा अधिक वेळ एका स्थितीत राहू शकत नाही या समस्येसाठी हा उपाय आहे. ही अवस्था त्यांच्यासाठी उत्तम आहे या अवस्थेत मेडिटेशन करण्यासाठी आपल्याला सरळ उभे रहावे लागते. आणि आपल्या मनगटांच्या सहाय्याने हात मिळवू शकता. आपण अापला चेहरा आणि दृष्टि अापल्या सुविधा अनुसार कोणत्याही एका जागु पर केंद्रीत करु शकतो. आणि हो आपण अापल्या सुविधा अनुसार अापल्या हातांची स्थितिही बदलू शकता.आपल्याला हे आवश्यक आहे की पोट आणि लोअर बॅकला विश्रांती द्यावी.
आडवे पडुन मेडीटेशन करणे (Reclining posture) :–
या स्थितीत मेडिटेशन करण्यासाठी आपल्याला एका बाजुला होऊन आडवे पडावे लागते. जर आपण उजवीकडे पहूडला असाल तर उजवा हात डोक्याखाली तथा डावा हात शरिरावर सरळ स्थितीत असावा. हवी असल्यास आपल्या उजव्या हाताच्या जागु उशीही ठेवता येईल. यातही काही अडचण आल्यास आपण वेगळी स्थिती निवडू शकता.
बसून मेडिटेशन करणे (seated posture) :–
ध्यानात बसून मेडिटेशन करण्याच्या अनेक स्थिती आहेत. जसे एखाद्या व्यक्तीला मांडी घालुन सहज वाटू शकते तर कोणी पद्मासन लावायलाही सक्षम असतो. तर कोणी पाय दुमडून वज्रासनात बसू शकतो.आपण आपल्या इच्छेनुसार अापल्यासाठी comfortable स्थितिची निवड करु शकतो.आपण हात आणि बोटांच्याही स्थितीची निवड करु शकतो.जेव्हा आपण बसून मेडिटेशन करतो तेव्हा छाती समोर आणि मान समस्थितित असावी.
ध्यान लावणे (relaxation) :–
जेव्हा आपण ध्यान स्थितिमध्ये असता तेव्हा आपल्या मेंदूतील विचारांना विराम द्यावा. जे काही तुमच्या मेंदूत चालले असेह घरची द्वीधा, परिवाराची अडचण, आॅफीसचा तणाव सगळे काढुन शरिराच्या प्रत्येक अंगाला शांत करावे.कल्पना करा की आपल्याला काही अडचण नाही. आपल्याला काही काम करायचे नाही. कदाचित याला वेळ लागेल पण आपल्या विचारांना नियंत्रित करण्याचा प्रयत्न करावा.जर आपण हे करण्यास सक्षम झालात तर विश्वास ठेवा आपल्याला आत्मिक शांती नक्कीच मिळेल.
आपल्या क्रियेची पुनरावृत्ती (Keep practicing) :–
जेव्हा तुम्ही ध्यान करता किंवा तुमच्या मेडिटेशन साठी एखादा अवस्था निवडता, तेव्हा सुरुवातीला ते तुमच्या बरोबर होऊ शकत नाही, तुम्ही ध्यान करण्याचा प्रयत्न करता तेव्हा तुमचे विचार भटकू लागतात. परंतु असे झाल्यास काळजी करू नका आणि पुन्हा ध्यान करण्याचा प्रयत्न करा.जेव्हा तुम्ही हे पुन्हा पुन्हा करण्याचा प्रयत्न कराल, तेव्हा तुम्ही सहजपणे एकाग्र होऊ शकाल.
मेडिटेशन चे लाभ (Benefit) :
मेडिटेशन जे तुम्हाला अनेक स्वरूपात आरोग्य लाभ प्रदान करते. त्याचे फायदेही बरेच आहेत. हे व्यक्तीला मानसिक आणि शारीरिकदृष्ट्या निरोगी बनवते. रोज त्याचा सराव केल्याने तुम्हाला अनेक फायदे मिळतात.
तणावातून सुटका:
जर तुम्हाला तणावमुक्त जीवन जगायचे असेल तर तुम्ही तुमच्या दैनंदिन दिनक्रमात ध्यानाचा समावेश केला पाहिजे. कारण यामुळे तुमचा तणाव कमी होतो आणि तुमच्या मनाला विश्रांती मिळते.
नैराश्यातून सुटका:
मेडिटेशन चिंता, उदासीनता इत्यादी समस्यांपासून मुक्त करते, यासह, मेडिटेशन म्हणजे ज्याच्या नियमित सरावाने चिंता विकार कमी होईल.
एंटी एजिंग :
– मेडिटेशन केल्याने वृद्धत्वाची प्रक्रिया मंदावते आणि तुम्हाला कायम तरुण राहते.
झोपेसाठी फायदेशीर:
– ध्यानामुळे तुम्हाला चांगली झोपही येते, ज्यामुळे तुम्ही शांत झोप घेऊ शकता.
मेडिटेशन परिणाम
मेडिटेशनध्बद्दल कमी माहिती:-
जर तुम्हाला ध्यानाबद्दल योग्य ज्ञान नसेल तर तुम्ही त्याचा सराव करू नये कारण त्याच्या चुकीच्या सरावामुळे तुम्हाला अडचणी येऊ शकतात. कारण जर माहिती बरोबर नसेल तर तुम्ही काही ना काही चूक करू शकता.
मेडिटेशनसाठी निर्धारित वेळ नसणे:-
मेडिटेशन करण्याची योग्य वेळ आहे, परंतु जर तुम्ही ते योग्य वेळी केले नाही तर तुमच्या शरीराला त्याचा कोणताही लाभ मिळणार नाही. कारण केवळ पद्धत आणि वेळ तुम्हाला ध्यानाचा लाभ देऊ शकते.
चुकीची मुद्रा:
– मेडिटेशन करण्यासाठी वेगवेगळ्या मुद्रा आहेत, ज्याची आपल्याला बऱ्याच वेळा जाणीव नसते आणि आपल्याला तोटा सहन करावा लागतो, म्हणून त्याची मुद्रा शक्य तितकी लक्षात ठेवा आणि जर ती नसेल तर प्रयत्न करू नका.
नियमितपणे मेडिटेशन न करणे:-
जर तुम्ही योग्य वेळी मेडिटेशन केले नाही आणि ते नियमितपणे केले तर तुम्हाला फक्त त्रास होईल, कारण जर तुम्ही ते नियमितपणे केले नाही तर तुमचे शरीर पुन्हा पूर्वीसारखेच असेल.
मेडिटेशन गाणी आणि संगीत
मेडिटेशनसाठी, तुम्ही आराम आणि शांत संगीत ऐकू शकता, यामुळे तुमचे मन शांत राहील आणि मेडिटेशन करणेही सोपे होईल. उदाहरणार्थ, सकाळी कोकिळाचा आवाज, धबधब्याचा आवाज इ. हे ऐकून तुमचे मन पूर्णपणे मोकळे होईल.
Free Meditation music: LINK
मेडिटेशन सुविचार (Quotes)
- स्वतःला जाणून घेणे म्हणजे आत्मविश्वासी होणे . आत्मविश्वासी असणे म्हणजे आपली क्षमता निर्भयपणे व्यक्त करणे.
- सर्जनशीलता आकाशासारखी विशाल आणि अमर्याद आहे. आपण त्याच्याबरोबर जन्माला आलो आहोत. ते ना हरवले जाऊ शकते ना नष्ट केले जाऊ शकते. ते फक्त विसरता येते.
- निळे आकाश आठवा. हे कधीकधी ढगांनी लपलेले असते, परंतु ते नेहमीच असते.
- वर बघा आणि हसा सारी चिंता दूर पळवा!
- ध्यान मनाला त्याप्रमाने पोषण देते ज्याप्रमाणे भोजन शरिराचे पोषण करते.
- जीवन छोटे आहे. आम्ही ते चांगल्या विचारांनी जगले पाहिजे. तरच आपण आनंदी राहू शकाल.
- मन शांत राहीले तर क्रोध आपली कधीही होत नाही.
- क्रोधाची निद्रा सोडुन शांतीला आपल्या जीवनाचा मार्ग दाखवला पाहिजे.
- ध्यान आणि जीवन वेगळे नाही. ध्यान आपल्याला जीवन अधिक स्पष्टपणे पाहण्यास आणि समजण्यास मदत करते.
- मन हे आपले सर्वात मौल्यवान साधन आहे, ज्याद्वारे आपण जीवनाचा प्रत्येक क्षण अनुभवतो.
जेव्हा तुम्ही ध्यान करण्यास सक्षम व्हाल, तेव्हा तुम्ही तुमचे मेडिटेशन योग्य प्रकारे करू शकाल आणि यामुळे तुम्ही शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या तंदुरुस्त राहाल.